حق شهروندان در جیب سازمان‌ها؛ نهاد‌های حقوقی مسئولیت‌های اجتماعی خود را می‌شناسند؟

به گزارش مجله خبری نگار/ایران: عقربه‌های ساعت هنوز به ۸ صبح نرسیده در کوچه و خیابان‌های اطراف جایی برای پارک ماشین پیدا نمی‌شود. کارمندان شرکت یکی یکی سوار بر ماشین کوچه‌ها را برای پیدا کردن جای پارک بالا و پایین می‌کنند. تا چشم کار می‌کند، ردیف ماشین‌هایی است که پشت سر هم پارک کرده‌اند. اعتراض اهالی محل هم فایده‌ای ندارد. یکی از اهالی بعد از اینکه خودرواش را به سختی از پارکینگ بیرون می‌آورد، می‌گوید: این شرکت معضل اهالی این خیابان شده است. این حق ما است که آسایش داشته باشیم، اما با وجود این همه ماشین که برای کارمندان این شرکت است و صدای گوشخراش آژیر دزدگیر آنها، نمی‌دانیم به کجا پناه ببریم. این شرکت اگر نمی‌تواند فکری برای پارکینگ ماشین کارمندانش کند، حداقل برای تعمیر آسفالت این خیابان یا رسیدگی به فضای سبز آن و یا خرید چند وسیله بازی برای بچه‌ها کاری انجام بدهند. برای این شرکت این هزینه‌ها چیزی نیست.

چقدر در قبال شهر و کشورمان مسئول هستیم؟ تا امروز چه اندازه به مسئولیت‌های اجتماعی‌مان در قبال شهری که در آن زندگی می‌کنیم، پایبند بوده‌ایم؟ مسئولیت‌های اجتماعی فردی موضوعی است که سال‌ها برای آن فرهنگ‌سازی انجام گرفته و به گفته کارشناسان تا اندازه‌ای موفق بوده‌ایم. اما جایگاه مسئولیت اجتماعی سازمانی کجاست؟ سازمان‌ها و ارگان‌های مختلف تا چه اندازه به مسئولیت‌های اجتماعی پایبند هستند؟ دکتر احمد شهیدیان، کارشناس حوزه مسئولیت‌پذیری اجتماعی تنها راه نجات تهران و کلانشهر‌های کشور را موضوع مسئولیت‌پذیری اجتماعی سازمانی می‌داند و می‌گوید: «مسئولیت‌پذیری اجتماعی سازمانی از سال ۲ هزار میلادی در اکثر کشور‌های دنیا بخصوص اروپا به‌صورت کاملاً رسمی و قانونی شکل گرفت.

مسئولیت‌پذیری اجتماعی سازمانی که در شهر تهران به‌عنوان مسئولیت‌پذیری اجتماعی سازمانی و شرکت‌های اقتصادی مطرح است در سال ۱۳۹۶ اولین‌بار طی مصوبه رسمی در شهرداری تهران ابلاغ و شروع به کار کرد. مسئولیت‌پذیری اجتماعی سازمانی یک امر کاملاً اخلاقی و حرفه‌ای است. در تعریف ساده می‌توان گفت سازمان‌ها در قبال هر آنچه از دل یک شهر به دست می‌آورند یعنی از آب و هوا و اقلیم و امکانات شهر در راستای منافع و کسب سود استفاده می‌کنند، باید در برابر آن یکسری خدمات به‌صورت اخلاقی و داوطلبانه به شهر و مردم ارائه دهند.»

مسئولیت‌پذیری اجتماعی به ما یاد می‌دهد در قبال خدماتی که از شهر می‌گیریم باید به آن شهر و شهروندان خدمت کنیم. این خدمت می‌تواند مستقیماً از دل کار ما بیرون بیاید. مثل شرکتی که در یک خیابانی که فاقد پارکینگ است و تردد کارمندان آن با خودروی شخصی‌صورت می‌گیرد. این موضوع هم معضل ترافیکی ایجاد می‌کند و هم آسفالت را از بین می‌برد و بحث‌های محیط زیستی به وجود می‌آورد. این شرکت بر اساس مسئولیت‌پذیری اجتماعی می‌تواند برای رفع نیازی که آنجا وجود دارد مثل آسفالت یا ایجاد فضای سبز اقدام کند.

شهیدیان با اشاره به اینکه از سال ۱۴۰۰ توسعه مسئولیت‌های اجتماعی در شهرداری تهران به شکل جدی درحال انجام است، می‌گوید: «در تعریف مسئولیت‌پذیری اجتماعی باید به این نکته توجه داشت که مسئولیت اجتماعی فردی با مسئولیت اجتماعی سازمانی متفاوت است. در مسئولیت اجتماعی فردی موضوع حقوق شهروندی است و همه ما یاد گرفتیم که به‌طور مثال زباله روی زمین نیندازیم، ماشین دوبل پارک نکنیم یا به درختان آسیب نرسانیم. اما در مسئولیت اجتماعی سازمانی ما در حوزه شرکتی ورود پیدا کرده و بخش اقتصادی را ترغیب می‌کنیم که فارغ از نگاه خیرخواهانه وارد عرصه شوند، چون کار خیر کاری است که بین شما و خدای شما انجام می‌شود، اما مسئولیت‌پذیری اجتماعی کار خیر همگانی است. به طور مثال در ورودی و خروجی پمپ بنزین‌ها معضل آسفالت داریم که دلیل آن نیز حضور ماشین‌های نفتکش یا روغن‌ریزی ماشین‌هاست و به آسفالت آسیب می‌زند.

برای حل این مشکل دو حالت وجود دارد؛ یا شهرداری باید از بودجه شهری و عوارض‌هایی که از مردم می‌گیرد، آسفالت را بازسازی کند یا در حالت دوم مسئول پمپ بنزین که از فروش بنزین سود می‌برد، می‌تواند برای رفاه حال مشتریان خودش و رفاه حال عموم شهروندان ورودی و خروجی را آسفالت کند. این هزینه زیادی هم ندارد. به این ترتیب بودجه‌ای که شهرداری باید هر سال برای آسفالت آن منطقه هزینه کند، به موضوع دیگری در شهر اختصاص پیدا می‌کند. اگر یک کمپانی ساخت ماشین در حوزه توسعه فضای سبز تهران یا در حوزه کاهش آلایندگی و سنجش میزان آلودگی کمک کند، می‌توانیم بودجه مدیریت شهری را در اتفاقات دیگری هزینه کنیم. مسئولیت‌پذیری اجتماعی سازمان‌ها و بنگاه‌های اقتصادی یعنی مشارکت آن‌ها در مدیریت شهر، یعنی حضور آن‌ها در اداره شهر بر اساس نیاز‌های آن.»

شهرداری تهران به عنوان متولی اصلی اداره پایتخت چه اقداماتی برای توسعه مسئولیت‌های اجتماعی انجام داده است؟ این سؤالی است که از شهیدیان، کارشناس حوزه مسئولیت‌های اجتماعی می‌پرسم. او با اشاره به اینکه از دو سال قبل فعالیت‌ها در زمینه توسعه مسئولیت‌های اجتماعی سازمانی جدی شده و با بخش‌های دولتی مذاکرات بسیاری انجام گرفته است، می‌گوید: «سعی کردیم یکسری مشوق‌های اقتصادی ایجاد کنیم که در این زمینه با اداره کل مالیات استان تهران درحال رایزنی هستیم تا بتوانیم مصوبه‌ای برای مشمولیت معافیت مالیاتی در حوزه مسئولیت‌پذیری اجتماعی داشته باشیم. همچنین با اداره ثبت استان تهران و اداره کل تعاون و رفاه اجتماعی و بخش‌های مختلف دولتی به تعاملات خوبی رسیده‌ایم و آن‌ها از موضوع مسئولیت‌پذیری اجتماعی حمایت می‌کنند.

نهاد‌های اقتصادی شهر تهران مثل اتاق بازرگانی تهران و اتاق اصناف و خانه صنعت، معدن و تجارت ایران که همگی عضو ستاد راهبری مسئولیت‌پذیری اجتماعی شهر تهران هستند، همکاری خوبی داشتند و ما توانستیم در راستای مسئولیت‌پذیری اجتماعی حتی مشارکت بخش اقتصادی فارغ از بحث سودآوری برای جلب مشارکت در حمل و نقل عمومی را داشته باشیم. البته بخش دولتی منع اجرایی دارد و مستقیم نمی‌تواند وارد کار شود، اما در راستای تسهیل‌گری و ارائه راهکار‌هایی برای این موضوع در دل بخش‌های اقتصادی خصوصی به‌عنوان یک الزام تلاش می‌کنیم. بخش‌های اقتصادی اقبالی به این موضوع دارند، اما چون هنوز ادبیات مسئولیت اجتماعی در کشور ما همان ادبیات خیرخواهانه است، دچار دوگانگی هستند. تلاش می‌کنیم در مرکز ترویج و مشاوره مسئولیت‌پذیری اجتماعی این موضوع را نهادینه کنیم.

به‌طور مثال در منطقه ۲۲ یک مرکز خدمات اجتماعی را با حمایت یکی از بخش‌های اقتصادی بازسازی کردیم. از طریق یکی دیگر از بخش‌های اقتصادی در شش ماهه دوم سال نزدیک به ۲۵ هزار پُرس غذا بین کارتن‌خواب‌های شهر تهران توزیع کردیم. همچنین در روز هوای پاک یکی از شرکت‌های خودروسازی اقدام به تنظیم موتور و رسیدگی به وضعیت فنی تاکسی‌ها در زمینه آلایندگی کرد. در حال حاضر هم پروژه ساختمان سبز را پیش می‌بریم تا از طریق بخش خصوصی بتوانیم بخشی از ابنیه شهرداری تهران را به سلول‌های خورشیدی مجهز کنیم و از انرژی فسیلی فاصله بگیریم. در واقع می‌خواهیم از برق شهر هم جدا شویم.»

امروز بسیاری از کشور‌های توسعه یافته از مسئولیت‌پذیری اجتماعی به سوی نوآوری اجتماعی می‌روند و این بزرگ‌ترین تبلیغ برای آن‌ها است. به‌طور مثال یکی از شرکت‌های تولید آدامس در مناطق محروم خدمات دندانپزشکی رایگان ارائه می‌دهد و به این ترتیب اقبال مردم نسبت به این محصول بیشتر می‌شود. یا یکی از شرکت‌های تولید نوشابه برای اینکه پلاستیک کمتری در مناطق جنوب شرق آسیا تولید شود، در کنار بطری‌های نوشابه لوازمی قرار می‌دهد که با قرار دادن روی بطری پلاستیکی، تبدیل به آب‌پاش می‌شود. این تنها گوشه‌ای از مسئولیت‌های اجتماعی سازمانی است که می‌تواند به توسعه و رفاه زندگی مردم شهر کمک کند.